Το Πορτοκάλι γλυκό όπως και το γλυκόπικρο του τίτλου του, περιβάλλει με γλυκύτητα την πίκρα της ζωής των ανθρώπων με άνοια και των συγγενών τους. Οι ιστορίες εκτυλίσσονται μέσα σε μια κλινική, όπου κουράρονται ασθενείς με άνοια, στο πλαίσιο ενός ιατρικού πειράματος, κατά το οποίο ο διευθυντής κ. Χοτ έχει επενδύσει πολλά χρήματα και σε συνεργασία με τον κ. Ροξ, το γιατρό, αποβλέπουν στη θεραπεία των ασθενών, αλλά κατά κόρον στην επιβίωση της επιχείρησης, όπως διαβάζουμε στα τέσσερα ιντερμέτζα, ενώ στις σκηνές βλέπουμε τους ήρωες σε καθημερινές τους συζητήσεις μέσα στην κλινική, παρακολουθούμε στιγμιότυπα από τον τρόπο που επιχειρούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, από τις σκέψεις, τους φόβους, το παρόν τους και δειλά δειλά οικοδομούμε το παρελθόν τους. Κι εδώ ανοίγεται ένας μεγάλος κόσμος για τον αναγνώστη: ο κόσμος της άνοιας, μιας ασθένειας που ακυρώνει τον διαφοροποιό παράγοντα του ανθρώπου από τα άλλα έμψυχα, τη μνήμη, που επεκτείνεται με ταχύτατους ρυθμούς απειλώντας ανθρώπους ακόμη και μικρότερης ηλικίας, στοιχείο που καθιστά το κείμενο πιο επίκαιρο από ποτέ.

Οι ήρωες αποδίδουν την πραγματικότητα της ασθένειας, εκπέμπουν πολύ δυνατώτερα μηνύματα που αφορούν όλους εμάς, που θεωρούμε δεδομένη τη νοημοσύνη μας. Καταρχάς, οι ίδιοι οι ασθενείς δεν χάνουν ούτε λεπτό την πολιτική τους διάσταση και ενσωματώνονται από τη συγγραφέα στον κόσμο το δικό μας ως ισότιμα μέλη του. Ο καθένας από αυτούς αποτελεί δημιούργημα της πολιτικής κοινωνίας και καθόλου ένα λάθος της φύσης, γεγονός που παραπέμπει και σε μια ακόμη παράλληλη ανάγνωση αυτού του σύντομου θεατρικού κειμένου. Μεγάλες αλήθειες λέγονται από ασθενείς με άνοια και διαβάζονται από αναγνώστες με γνώση. Αυτή η διάδραση και η επικοινωνία των αναγνωστών με τους ανοϊκούς ασθενείς αποτελεί μια περίεργη για μας τους αναγνώστες κατάσταση κατά την οποία αφενός χαιρόμαστε να ξεκλειδώνουμε τα άρρωστα μυαλά τους, από την άλλη η ευκολία κατανόησης γεννά ερωτηματικά για τη δική μας πνευματική καθαρότητα. Οι ανοϊκοί ασθενείς φθέγγονται με λόγια καθαρά, που απευθύνονται στον δικό τους κόσμο, αλλά είναι τόσο μέσα στον κόσμο της δικής μας τεχνητής νοημοσύνης, που φτάνουμε να απορούμε για το ποιος τελικά είναι ο άνους της υπόθεσης. Κι αν για αυτούς δικαιολογείται μια τέτοια συμπεριφορά, πώς πρέπει να νιώθουμε εμείς, που αν και έννοες, έχουμε τα ίδια συμπτώματα;

Τα παραδείγματα του κειμένου, που καταδεικνύουν ότι η παθογένεια της κλινικής εμφιλοχωρεί κατά βάση στον δικό μας κατ’ επίφαση υγιή κόσμο αφθονούν, ενώ οι ασθενείς λένε μεγάλες αλήθειες που οι έννοες αναγνώστες επιμένουμε να ξεχνούμε. Μέσα από την άνοιά τους γίνονται μια τραγική κραυγή διαμαρτυρίας απέναντι σε όλους εμάς, που επιμένουμε να θεωρούμε δεδομένη και αυξημένη τη νοημοσύνη μας.

Τα παραδείγματα που ξεχώρισα είναι ένα μόνο μέρος από το πλήθος αυτών που ενυπάρχουν διακριτικά στο κείμενο.

Πρώτον, η αδιαφορία για τα λόγια των άλλων, βασικό χαρακτηριστικό του σύγχρονου καθημερινού και κυρίως πολιτικού διαλόγου:

Άντριάν: Έτσι ρώτησα από συνήθεια, ποτέ δε δίνω σημασία στις απαντήσεις των άλλων. Απλά μου αρέσει να τις κάνω… να τους στήνω στον τοίχο.

Ο κόσμος του φαίνεσθαι και του είναι

Άνου: όταν τη σελήνη τη βλέπουμε από μακριά είναι πανέμορφη…με το τηλεσκόπιο μοιάζει με γριά χιλίων ετών

Ελεωνόρα: Μα είναι γνωστό αγαπητέ μου…τα φαινόμενα απατούν

Η αξία της ελευθερίας

Άντριάν: Εγώ έχω τα κλειδιά του κελιού μου. Να τα, εδώ (δείχνει το κεφάλι του). Όταν κουραστώ από τα πολλά, κλείνομαι στο κελί μου για μέρες… εξαφανίζομαι. Πώς να στο εξηγήσω;

Η απόλυτη ελευθερία

Κι αλλού η Ελεωνόρα:

Αν δεν περάσεις από τη σκλαβιά, δεν τη νιώθεις την ελευθερία… άλλες φορές η ελευθερία είναι απόλαυση και άλλες φορές είναι φυλακή. εξαρτάται

Η ματαιότητα της ύπαρξης ή της κακώς νοούμενης φιλοδοξίας:

( σελ.24)

Άνους:

Όλοι ξεχνιούνται κάποια στιγμή, όλοι ανεξαιρέτως. Στην αρχή γίνονται σκόνη που κολλάει πάνω σου και δεν αφήνει το σώμα να αναπνεύσει. Μετά κάποιο πρωί ξυπνάς μούσκεμα στον ιδρώτα και η σκόνη έχει κολλήσει πάνω στα σεντόνια, και τότε πρέπει να σηκωθείς και να τα τραβήξεις δυνατά αυτά τα καταραμένα βρομοσέντονα, να τα πετάξεις στα σκουπίδια, να εξαφανιστούν, να μη τα ξαναδείς μπροστά σου. Δε θέλω να κολλήσω σα σκόνη πάνω σε κάποιον, δε θέλω κάποια μέρα να με πετάξουν σα βρομοσέντονο στα σκουπίδια

Ή η ιστορία Ελεονόρας και κάθε Ελεωνόρας που από τη θαλπωρή της οικογενειακής αγκαλιάς κατακρημνίζεται σε μια ψεύτικη αγκαλιά που ακρωτηριάζει την ψυχή της.

Η συρρίκνωση της ανθρώπινης προσωπικότητας, η καταπάτηση των ονείρων και ο εμπαιγμός του ανθρώπου μέσα από ψευδεπίγραφες υποσχέσεις. Πόσων ανθρώπων η ιστορία δεν κλείνεται μέσα στα λόγια της άνου Ελεωνόρας, και πόσο γλυκόπικρο το άκουσμα τόσο σκληρών αληθειών από έναν τόσο ευάλωτο ήρωα. Αναμφίβολα, οι άνοες αποτελούν το όχημα για να ακουστούν με εύσχημο τρόπο οι άσχημες πλευρές της νοήμονος ανθρωπότητας.

Τέλος το μάταιο της ζωής ψελλισμένο από τα χείλη του ανθρώπου, που -τι ειρωνεία- δε συλλογίζεται, δε σκέφτεται και δεν έχει το βασικό στοιχείο που μπορεί να πυροδοτήσει πολιτισμό: τη μνήμη.

Άνους: Εξάλλου, εδώ τα έχω όλα γραμμένα (δείχνει το τετράδιο)

Άλλοι, βέβαια, έχουν ζήσει τόμους και τόμους… (γελάει πικρά). Δε βαριέσαι, όλοι στην ανακύκλωση θα πάμε. Ορίστε, φίλε μου… όλη η ζωή μου γραμμένη σε ένα μόνο τετράδιο με μολύβι, για να σβηστεί εύκολα.

Μήπως ύστερα από όλα αυτά, θα πρέπει να συλλογιστούμε σοβαρά για το αν ένα καλό νέο ξεκίνημα της σακατεμένης σύγχρονης ανθρωπότητας αποτελεί το σβήσιμο αυτής της κακώς νοούμενης νοημοσύνης, που αρέσκεται να μετριέται με ποσοστιαίες μονάδες τεστ ευφυϊας και τελικά ευθύνεται για τη μεγαλύτερη ανθρώπινη αποτυχία, αυτή του ηθικού τέλματος; Μήπως οφείλουμε να επανανοηματοδοτήσουμε τις αξίες και τις προτεραιότητές μας επιχειρώντας απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα που μέσα από τους άνοες ευγενικά κι ανώδυνα υποβάλλει η Αντωνία στους αναγνώστες της;

Τι έχει πραγματική αξία στη ζωή μας; Η απόδοση προσοχής στα λόγια και τις ανάγκες του άλλου ή η αυταρχική επιβολή του δικού μας άδειου αντίλογου;

Η αλήθεια της ταχύτητας και ο αγώνας να φτάσω το μέλλον και το μάταιο ενός αγώνα που σε φέρνει κατά πρόσωπο με το μέλλον σου μόνο όταν αυτό έχει πια γίνει παρελθόν ή η απόλαυση της βραδύτητας που έχει τη δυνατότητα να γεννά κριτικό στοχασμό και να οδηγεί σε απόλαυση της απλότητας;

Το μεγάλωμα ενός παιδιού με ναρκισσιστικούς και συντηρητικούς μηχανισμούς ή το στρώσιμο ενός χαλιού για να μη χτυπήσει, όταν θα πέσει δοκιμάζοντας τα φτερά του;

Η ναρκισσιστική επίδειξη ευφυίας μέσω της διατύπωσης δύσκολων ερωτήσεων ή η ετοιμότητα και η ικανότητα στην απόδοση δύσκολων απαντήσεων;

Η δημιουργία κεφαλιών-κελιών-φυλακών ή η δημιουργία ελεύθερων πνευμάτων που με ευθυκρισία χαίρονται την ελευθερία και την ευθύνη των επιλογών τους;

Η αποδοχή των καταστάσεων με τη μορφή παραίτησης ή μια αποδοχή που θα συνδυάζεται με έναν αδιάκοπο αγώνα ποιοτικότερης βίωσής τους;